Openingsconcert ZOOM! 2023

Vanavond starten we de negende editie van ons festival dat gewoontegetrouw ook dit jaar weer wordt geopend door Jan Terlouw.
Het Ruysdael Kwartet voert vanavond werken uit van Schubert en Fauré.

Schubert en het Rosamunde kwartet

Schubert groeide op met het spelen van kamermuziek in huiselijke kring en componeerde verschillende jeugdige (maar desondanks behoorlijk goede) strijkkwartetten voor familiaire gelegenheden. Zijn volwassen, meer ‘professionele’ kwartetten, gecomponeerd voor openbare uitvoering, dateren uit 1820.  Deze omvatten o.a. het enkele deel ‘Quartettsatz’, de ‘Rosamunde, de ‘Tod und das Mädchen’ en het laatste kwartet op. 161 in g-klein waarmee een indrukwekkende reeks van vijftien nummers werd voltooid. Geschreven in 1824 – Schubert was nog maar 27 – zou het Rosamunde kwartet het enige strijkkwartet zijn dat tijdens zijn leven geheel werd uitgevoerd en gepubliceerd. Overschaduwd door de meer dramatische kwartetten die dit werk flankeren, valt dit 13e kwartet op door zijn zachtaardige karakter, delicate textuur en fantastische lyriek. Zoals hij vaker deed, leende Schubert melodische en ritmische componenten van zijn andere muziek – liederen en toneelmuziek – om daar een nieuw werk uit te creëren.

Dit is waarneembaar in alle vier de delen, voornamelijk in het lied in het langzame deel uit een entr’acte van de toneelmuziek “Rosamunde”, dat een jaar eerder geschreven was. Vandaar de bijnaam van dit kwartet, die waarschijnlijk in de jaren na de première is ontstaan en niet de titel is die Schubert het meegaf.

Beethoven was een groot bewonderaar van Schubert (”Waarlijk, in Schubert woont een goddelijke vonk”.) Na de begrafenis van Beethoven in 1827 bracht Schubert een dronk uit: “Op hem, die we juist begraven hebben”. De tweede dronk was “voor hem, die de volgende zal zijn”. Hij overleed een jaar later, 31 jaar oud.

Pianokwintet Fauré zelden uitgevoerd

Tijdens dit openingsconcert klinkt ook een van de zelden uitgevoerde pianokwintetten van Fauré, uitgevoerd door het Ruysdael Kwartet, samen met pianist Sam Armstrong, die al vaker als graag geziene gast optrad tijdens onze festivals.

Fauré’s pianokwintetten zijn volwassen meesterwerken en laten zien hoe zijn muzikale taal was geëvolueerd en meer experimenteel was geworden. Fauré baseerde zich op de leer van de kerkmuziek. In tegenstelling tot de meeste theoretici uit die tijd besefte hij dat het Gregoriaans niet kon worden geharmoniseerd volgens de toen gangbare methoden. Die regels waren opgesteld voor muziek die in majeur en mineur toonsoorten waren geschreven, terwijl de oude Gregoriaanse melodieën gebruik maakten van oude kerktoonsoorten. Deze benadering verleent prachtige kleuren en dubbelzinnigheden aan de muziek van Fauré met  emoties waarbij een lach moeilijk is te onderscheiden van een traan. Bovendien heerst het gevoel dat zijn sterke melodieën voortkomen uit de harmonie en niet andersom. Probeer ze op zichzelf te zingen: ze lijken onvolledig.

Het Kwintet Op.115, dat vanavond op het programma staat, is opgedragen aan een andere eminente componist, Paul Dukas (1865-1935), en dateert uit 1921. Het kan worden beschouwd als het toppunt van zijn kunst. Na de première in Parijs schreef een recensent: “We hadden een mooi werk verwacht, maar niet zo mooi als dit.”